Het is zeer bizar en zelfs een beetje aandoenlijk dat onze verzamelde regeringen, het staatshoofd en onze Vlaamse media vorige week Denemarken hebben ontdekt. Waren ze dat land dan kwijt? Want Denemarken, en ook Zweden, Finland, Noorwegen en zelfs Ijsland, ze bestaan… Al lang. En het gaat daar goed. Al lang. Er is een Noords model.

In 2010 – ik was net nog geen politicus – noteerde ik een mij toen onbekende uitdrukking: getting to Denmark. Het bleek synoniem te zijn van geslaagde maatschappelijke modernisering.

En ik wil niet hoogmoedig of arrogant zijn, maar dat in Scandinavië zeer interessante dingen gebeuren, ik wist dat dus al. Ik zal zelfs meer zeggen: het lijkt mij de ideale mix te zijn van sociaal-democratie en nationalisme.

Ik ga simpel definiëren. Nationalisme is een systeem waarbij je er principieel voor kiest de dingen te regelen op het niveau van en in overeenstemming met de groep die zichzelf als groep identificeert of te identificeren is. Etienne Vermeersch zei altijd dat wij Vlamingen zijn omdat we dezelfde media gebruiken. En die media schrijven stukken en maken programma’s waarin dat groepsbesef een noodzakelijke aanname is: net omdat we Vlamingen zijn, zijn er talloze dingen die geen verdere uitleg behoeven. (We zijn trouwens noch Belgen noch Europeanen, net omdat we geen Belgische/Europese media consumeren. Belgische media bestaan niet; Europese wel, maar dat is alsnog een nicheproduct).

En sociaal-democratie, ja dat is simpelweg de welvaartsstaat. Een systeem waardoor de grootst mogelijke groep een fatsoenlijk leven kan leiden in termen van zorg, onderwijs, huisvesting, pensioen…

Ik pas nationalisme en sociaal-democratie toe op Scandinavië: de zorg om de eigen welvaartsstaat zit daar diep ingeworteld. Het is gewoon een deel van hun identiteit.

Dat laatste zou je – raar maar waar - ook kunnen zeggen van Wallonië. Alleen… De Scandinaven zijn uitgerekend niet het slachtoffer van de economische sclerose die Wallonië en de rest van Zuid-Europa helemaal typeert. De Vikings zijn integendeel zeer competitief en innovatief, het blijkt uit alle Oeso-statistieken: het is bij hen zeer goed zaken doen. (De Tijd gaf recent zijn lezers-beleggers een tip: ‘Laat het noorderlicht in uw portefeuille schijnen!’)

En tegelijk voorkomen ze de extreme ongelijkheid van het Amerikaanse systeem. Door de staat én verantwoordelijk én efficiënt te maken. Wat dan weer ervoor zorgt dat de mensen de staat ook vertrouwen. Het een versterkt het andere. En ook die overheid moet onderworpen zijn aan marktmechanismen: dat houdt ze bij de les.

Eigenlijk is dat krek het omgekeerde van bij ons. Helaas.

De Scandinaven hebben ook wel wat geluk gehad. Hun systeem is namelijk veel vroeger dan het onze tegen de muur gelopen. Iedereen kent daar bijvoorbeeld Pomperipossa. Dat is een personage uit een verhaal van Astrid Lindgren, de uitvindster van Pipi Langkous. (De Zweedse Nederlander Cornelis Vreeswijk heeft een mooie Samba för Pomperipossa). Het verhaal? Pomperipossa (Lindgren dus) moest eind jaren 60 op haar schrijversinkomen 102% belasting betalen. Ze hield op met schrijven en vertrok…

Bij nader toezien is het geluk van de Zweden geweest dat de socialistische over-belasting al in de jaren 90 naar de (onvermijdelijke) crash heeft geleid. De hypotheekrente liep op een bepaald moment op tot meer dan 500%. Maar – Vikingen zijn dappere mensen - er kwam een plan. Met een overheidsbeslag dat in 20 jaar met een kwart verminderde. Met het hoogste belastingtarief dat maar liefst met 27% werd verminderd. Met allerlei heffingen op vermogen en erfenissen die werden geschrapt. Met een ander pensioensysteem: vanaf toen was er een cijfermatig verband tussen wat je eerst geeft aan het systeem en wat je er nadien als pensioen uithaalt.

Een plan dat zonder de minste twijfel door onze vakbonden sociale horror zou worden genoemd. Maar dat is dus het verschil: dat plan werd daar uitgerekend door vakbonden en werkgevers uitgedokterd. Omdat onze mensen er beter gaan van worden, zei men. Dat is intussen trouwens ook gebleken.

Overigens… Ook in Zweden doen de vakbonden de uitbetaling van de werkloosheidsuitkeringen, maar zonder dat ze daarvoor worden vergoed. Een kwestie van normale dienstverlening aan onze leden, vinden de bonden, én van onafhankelijkheid.

We botsen hier eigenlijk op het verschil tussen Noords pragmatisme en Latijns gezever. In Scandinavië doet het er bijvoorbeeld  niet toe wie een dienst levert, als die maar optimaal wordt geleverd. En ‘optimaal’ is daar telbaar en  meetbaar: van elke school, van elk ziekenhuis mag iedereen weten of ze naar behoren presteren.

Geld voor armoedebestrijding? Uiteraard. Evenveel als bij ons, maar er zijn de helft minder armen. Er is geen minimumloon, en toch kosten de mensen minder, en verdienen ze meer. Er zijn geen betonnen ontslagregelingen, er is wel werk.

En ja, wie dat werk verliest of – hou u vast ! - zelf beslist iets anders te gaan doen, krijgt een zeer royale uitkering. Én alle vormen van (vrijwel individuele) opleiding en begeleiding. Twee jaar. Dat is genoeg. Er zijn maar weinig mensen die uit het systeem worden gezet.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over de eigen manier om met het Coronavirus om te gaan. Hier is dat een poespas. Daar hebben ze beslist dat Covid een serieuze ziekte is. Punt. Alle maatregelen zijn gestopt. Ons intensieve zorg-systeem, zeggen ze, wordt dankzij een hoge vaccinatiegraad niet onder druk gezet. Bij ons…

Of over hun kijk op migratie. Die is wezenlijk links. Onze welvaartsstaat is zo belangrijk, is de redenering, dat we die niet te grabbel kunnen gooien. En dus kan niet de hele wereld komen  mee-eten. Alweer dat verschil tussen pragmatiek en gezever.

Als onze verzamelde regeringen én ons staatshoofd goed hebben geluisterd, liggen vele oplossingen voor het grijpen. Het zal bijvoorbeeld PS-minister Dermagne niet zijn ontgaan dat de Deense sociaal-democraten de enigen zijn in de hele wereld (letterlijk waar!) die het wél goed doen in de peilingen. 

Maar, heeft u dat ook? Het gevoel dat daar bij ons niets van gaat terechtkomen? Kán terechtkomen? Ook in Vlaanderen niet; terwijl ik er geen seconde aan twijfel dat Hilde Crevits dat Noordse model helemaal heeft begrepen. Hoe komt dat toch? 

Doorbraak, 2 november 2021