Is er iemand die weet waarom wij gisteren begonnen zijn met vaccineren en niet eergisteren, zoals in de meeste andere Europese landen? Weet er iemand waarom alle Pfizervaccins eerst van Puurs naar het Leuvense ziekenhuis Gasthuisberg gaan, en vandaaruit naar verschillende andere plaatsen, verspreid over het hele land? Waarom zijn er geen verdeelcentra in pakweg Brussel, Antwerpen, Gent, Brugge, Genk? Is dat niet veel efficiënter? Doet Gasthuisberg dat gratis? En zo neen, hoeveel kost dat? Hoeveel gaat die hele vaccinatie-operatie trouwens all-in kosten? Waarom kunnen we kennelijk makkelijk overschakelen van twee vaccinaties in drie weken naar één?

Het zijn maar een paar van minstens honderd simpele vragen, waarop er misschien wel korte, correcte en voor iedereen begrijpelijke en zelfs aanvaardbare antwoorden kunnen worden gegeven. Alleen.. Die vragen worden niet gesteld. En dus zijn er ook geen antwoorden.

Om maar te zeggen dat Corona niet alleen een bedreiging is gebleken voor de volksgezondheid, voor de economie en voor ons welzijn in brede betekenis, maar ook voor de kritische zin en zelfs voor de nieuwsgierigheid waarmee alle kritische zin begint. Het is uitgerekend vanwege die veronderstelde kritische toets dat we over media als ‘vierde macht’ spreken. Kennelijk zijn in deze Coronacrisis ongeveer álle machten vooral goed in schuldig verzuim…

Dat is eigenlijk paradoxaal. Iedereen, neem ik aan, kent een behoorlijk groot aantal mensen die zeggen dat ze geen televisie meer kijken omdat het over niets anders meer gaat. Maar wie wel kijkt, ziet niet alleen dat dat klopt, maar blijft tegelijk zeer op zijn honger als het op gewone, simpele informatie aankomt. Het fenomeen is zo alomtegenwoordig dat het haast niet anders kan dan dat het gaat om een collectieve keuze: media willen/mogen niet langer informeren, maar hebben besloten mee aan de kar te duwen. Influencing, zoals dat nu heet. Er vooral voor zorgen dus dat we allemaal mee zijn, in wat men ons zegt dat de juiste richting is. Tous ensemble. En elke dissonant moet daarbij geweerd.

Dat gebeurt overigens met een techniek die zo oud is als de straat. Iemand meenemen in een verhaal, wist Aristoteles in zijn Poetica, kan je het beste door twee basisgevoelens te bespelen: Δί έλεου και φοβου, staat er. (Ik kom nog uit de tijd dat professoren eisten dat zelfs zij die nooit Grieks hadden geleerd cruciale zinnen uit het hoofd moesten kennen. Dat was niet slecht..) Medelijden en schrik dus. Het is wat we elke dag te zien krijgen: ofwel moeten we erom huilen, ofwel worden we doodsbang. (Twee gevoelens waar we ons overigens zeer goed bij voelen: het is geen toeval dat én medelijden én angst elk aan de basis liggen van een bloeiende tak van de filmindustrie).

Ik haast mij om te zeggen dat die twee basisgevoelens ongeveer altijd en overal een rol spelen: een mens is – gelukkig ! - meer dan rede. (Dat heeft onze soort overigens zijn unieke positie gegeven). Maar het minste wat je kan zeggen is dat als alle informatie beperkt blijft tot gevoel, we niet echt geïnformeerd worden.

Ik haast mij een tweede keer om te zeggen dat ik weet dat niets geheel waar is, en dus wat hierboven staat ook niet (met dank aan Multatuli en aan de prof die vond dat we ook dat zinnetje van buiten moesten leren). Want er zijn uitzonderingen. Maar rari nantes in gurgite vasto (ook in de humaniora moesten we veel uit het hoofd leren): het zijn eenzame zwemmers in een uitgestrekte oceaan.

Laat ik er één vermelden: Het Laatste Nieuws en met name wat ene Jeroen Bossaert daarin schrijft. Ik ken niemand die in deze crisistoestand zo gewoon-koelbloedig (zoals het eigenlijk hoort) systematisch is blijven na-denken als die meneer Bossaert.

Terwijl dat in journalistiek zo essentieel is: blijven vragen stellen; verwonderd blijven; durven denken (à la UGent), wat moet leiden naar durven weten (Kant). (Maar dat laatste staat niet in Het Laatste Nieuws, en geheel terecht!)

Bossaert lijkt mij ook the last man standing te zijn die in dezen aan onderzoeksjournalistiek doet. Hoe het komt dat kappers niet open mogen? Hoe het komt dat zogeheten sneltesten elders opgang maken en bij ons niet mogen? Een plan van experts om de curve sneller naar beneden te krijgen? Het kostenplaatje? Het verschil tussen de gepubliceerde Sciensano-rapporten en de niet-gepubliceerde? Hoeveel we hebben uitgegeven aan een niet-werkzaam medicijn? Een overzichtje van de laatste maand. (Waarbij er tussen die bedrijven door nog stukken waren over mishandeling van kinderen in crèches, en over de gascentrales van Electrabel…)

Indrukwekkend? Zeer zeker. In biljarttermen: een schoon serie. En toch… Bossaert al ooit eens gezien in De Afspraak of Terzake? Neen dus, want ja, Het Laatste Nieuws, is dat geen pulpgazet? Of wordt dat vooral genegeerd omdat het the influencing machine stoort, niet in het plaatje past?

Bewijs a contrario? Andere schrijvende journalisten worden over veel minder belangrijke dingen zelfs uitgenodigd nog vóór hun stuk gepubliceerd is… Of heeft dat van doen met commerciële deals?

Wat overblijft is casuïstiek op zijn smalst. Over het fijn stof-gevaar van vuurkorven. Waarbij – denk nu aan Δί έλεου και φοβου – uitdrukkelijk vermeld wordt dat in de rook gaan staan, misschien wel warm is, maar zeeeeer gevaarlijk, je kan er zelfs van dood gaan. Over ministers die zeggen ‘dat het gedaan moet zijn’. (Ik herinner mij een aantal leraren met gezagsproblemen die exact hetzelfde zegden: meestal was dat het begin van hun einde…)

Wat dan nog overblijft is de duiding van de rosse Europa-professor – voor elke kritiek op de EU vindt hij altijd een smoes – die moet uitleggen waarom ze in het Verenigd Koninkrijk al zoveel verder staan met de vaccinatie. ‘Ze hebben ook meer betaald,’ zegt de hoogleraar. Ah ja, worden wij dan verondersteld te denken. C’est tout?

Dat er intussen in Der Spiegel een stuk staat over de Europese strijd tussen Franse big pharma en Duitse, wat uitgerekend voor die vertraging zorgt… Dat is te ingewikkeld, neem ik aan. Niet dat we Der Spiegel zomaar moeten geloven, maar moet daar niet eens naar gekeken worden? Of is ook dat #fakenews? (Samen met populisme een nieuw gedroomd argument; altijd bruikbaar).

Eén keer in mijn leven heb ik een Amerikaanse training voor journalisten kunnen volgen: de vraag, werd ons gezegd, aan wie wat werd betaald en waarvoor, was een van de vragen die je echt nóóit mocht vergeten. Typisch Amerikaans misschien, zogenaamd het land van de oppervlakkigheid, maar misschien is die reflex intussen in Europa en dus ook in eigen land niet geheel overbodig…

Het doet denken aan de virologen die maar heel zelden de vraag kregen waarom wij het tot voor kort zoveel slechter deden dan andere landen, en dan steevast zegden dat wij beter telden. Ah ja, werden wij alweer verondersteld te denken, niets aan de hand dus.

Maar gelukkig. Journalist Joël De Ceulaer belooft een boek waar het allemaal zal in staan; ook over het schromelijk tekortschieten van de media. Ik ga het kopen. Maar het is jammer dat ik daarop moet wachten om het te weten. Het was leuk geweest als hij dat ook in zijn krant had gezet…

En nog meer geluk. We kunnen vanaf nu Marc Van Ranst boeken bij een sprekersbureau. Om echt te weten hoe het zit. Wat dat kost? Soms een bak witlof, meldt een krant. Bij het sprekersbureau is men nu al blij met de stronkjes die de viroloog hun bij terugkeer zal bezorgen. Ah ja…  

Doorbraak, 29 december 2020