In deze droeve Coronatijden gebeurt er wel eens iets dat niets van doen heeft met het virus, en toch interessant is. Zo gaat het relletje over De Bourgondiërs, de bestseller van Bart Van Loo, over veel meer dan ruzie tussen beroepshistorici-die-belangrijke-stukken-schrijven-die-ze-alleen-zelf-lezen, en een nieuwsgierig mens – met wel uitstekende professionele begeleiders – die na vier jaar werk een goed verhaal schrijft dat zeer goed verkoopt.

Pro memorie: De Bourgondiërs is een turf over onze eigen 14de-eeuwse geschiedenis, en is steengoed: niet alleen historisch correct maar ook meeslepend, kleurrijk, geestig, verrassend. Ook de podcast die Van Loo maakte voor Klara is fantastisch. Van het boek zijn/komen er vertalingen in het Engels, het Duits, en ja, zelfs in het Frans. Maar twee Leuvense historici vonden het dus fout dat Van Loo niet ‘vanuit de mensen van toen’ had geschreven, maar vanuit de elite. En naar verluidt mag dat niet meer.

Een interessante discussie, maar, voegde Van Loo daaraan toe: als professioneel historicus had ik dit inderdaad nooit kunnen schrijven; ik had er nooit academische goede punten en schouderklopjes voor gekregen – een bestseller is geen A1-publicatie (en dat is wat je moet hebben om aan de universiteit vooruit te komen). Een gedachte die een Antwerpse cultuurfilosofe al eerder had verwoord in één zinnetje:  Gelukkig haalde Bart Van Loo geen doctoraat.  

Want stel dat Van Loo wél een doctoraat had geschreven, maar ook een bestseller dan was die door zijn vakgenoten aan de universiteit (die hem al dan niet een promotie moeten geven) niet als verdienste aangerekend - los dan nog van de gewone jaloezernij en biskandoese, zoals ze in Leuven zeggen. Want de procedures zijn zo gemaakt dat de bestseller niet echt mee kán tellen. Hij is hooguit goed voor een niet eens zo eervolle vermelding… Hier klopt iets niet.

Voor alle duidelijkheid: die procedures zijn er gekomen om te objectiveren. Ik heb nog  meegemaakt dat de nieuwste verloofde van professor x werd uitverkoren voor een academische carrière. Ze was de beste, zei hij, en dat zal wel ergens waar geweest zijn, maar aan haar studieresultaten was dat niet te zien. Het is goed dat dat – laat ik dat alvast hopen – niet meer kan.

Maar tegelijk is die objectivering via vaste sjablonen en systemen – zie Van Loo - een blok aan het been. Dat is in onze samenleving – daarom gaat dat relletje over meer dan wat geneuzel tussen historici – een algemeen probleem.

Er was een tijd dat politici sociale woningen uitdeelden. Door de in de jaren 90 ontdekte kloof tussen politiek en burger moest dat geobjectiveerd worden. Nauwelijks een paar jaar later stonden er duizenden van die woningen leeg: omdat de papieren niet in orde waren, vanwege zware ambtelijke procedures. Dat klopt niet. 

Er was een tijd dat er misbruiken en scheve toestanden waren in de adoptie. Ook daar is een eind aan gemaakt. Deze week blijkt een adoptie een jaar of tien te duren. De helft van de kandidaat-ouders haakt af. Dat klopt niet.

En nog erger: het is niet zeker dat de politiek dat rechtgetrokken krijgt. Want uiteraard worden politici om de oren geslagen met de regels die ze zelf hebben gemaakt. In geen tijd worden ze ervan verdacht terug te willen gaan naar de willekeur van vroeger. En toch…  

Kandidaat-rector Jan Tytgat zegt dat de Leuvense academici in plaats van aan onderzoek te doen, hele dagen papieren moeten invullen om aan centen te geraken. Kostprijs: negen miljoen per jaar; compleet verloren geld, dat nuttiger kan worden ingezet. Voor.. onderzoek bijvoorbeeld.

En wat hier over Leuven staat, kan je natuurlijk uitbreiden naar honderden andere instellingen. Bovendien gaat het geld misschien wel vaak naar diegene die het beste papieren kan invullen, en dat is niet noodzakelijk de beste. En nog: de procedure en de zorg om geen fouten te maken zijn vaak belangrijker geworden dan het uiteindelijke resultaat. Dat klopt niet.

Terzijde. Bij Bart Van Loo kan je lezen dat dat niet nieuw is. De reactie van de Gentse gilden op de economische verandering van de 14de-15de eeuw bestond ook toen uit almaar meer regels en reglementen. In Antwerpen deed men net het omgekeerde. U mag één keer raden wie daar het beste is uitgekomen…

Vandaag blijken zware administratieve procedures, zelfs als het er echt op aan komt, adequaat en snel reageren te beletten. De Britten lijken gelijk te krijgen: nu ze van de Europese bureaucratie verlost zijn, is dat er ook aan te zien. Hendrik Vos zei in Terzake dat de Unie voorzichtiger, grondiger en wat bureaucratischer is.  Het zou kunnen…

Maar één ding staat als een paal boven water: het klopt niet meer.      

De Morgen, 01 februari 2021