Ik begrijp dat de resultaten van het onderzoek van Stefaan Walgrave & co (Universiteit Antwerpen) over de dominantie van Marc Van Ranst in de Coronaberichtgeving voor de omroepen onaangenaam zijn. Als in het sublogo van de VRT iets staat over Betrouwbaar Nieuws is dat zelfs ronduit gênant. En als Walgrave daar nog een conclusie aan toevoegt over nieuwsuitzendingen die eigenlijk niet passen in een democratie, ja, dan stapelt hij de ene belediging op de andere, dan resteert van het Huis van Vertrouwen nog een bouwval en van de commerciële concurrent een rokende puinhoop. 

Dat onze omroepen zo geweldig over de schreef gegaan zijn is overigens zeer verwonderlijk. Men zou geneigd zijn te denken dat na de (zelf toegegeven) totaal overdreven aandacht voor de klimaatproblematiek in de eerste helft van 2019 – nota bene in een zeer gevoelige periode, vlak voor de verkiezingen – de zorg om een evenwichtige benadering van het nieuws stukken groter zou zijn dan tevoren, maar neen dus, niet dus.

Wat Walgrave beschrijft haalt bovendien allerlei onderzoeken over evenwichtige berichtgeving gewoon onderuit. En terecht. Evenwicht is namelijk buitengewoon moeilijk in algemene termen te onderzoeken. Serieuze communicatiewetenschappers geven dat ook toe. Alleen zeggen ze natuurlijk niet nee als de omroep met een pak geld staat te zwaaien. Als ervoor betaald wordt, komt er, als het per se moet, ook een onderzoek naar de invloed van het werk van Jan Wolkers op de paringsdrift van de Nederlandstalige mannen. Zo over de schreef gaan is nog veel merkwaardiger als je ook nog eens de 10 mediageboden van Van Ranst leest (zie hieronder – bron: De Standaard). Die lezing circuleert al veel langer op You Tube, maar De Standaard heeft die dus perfect geformatteerd in een 10 Geboden-tafel. Het is ondenkbaar dat niemand bij de omroepen van die lezing weet had. En toch.. Van Ranst heeft dat allemaal vrijwel vlekkeloos uitgevoerd. Omdat de omroepen hem ook lieten doen.

DE 10 MEDIAGEBODEN VAN MARC VAN RANST

1. Grijp vanaf dag één de aandacht.  Zeg dat België voorbereid is op een pandemie. ‘Ook al is dat een overschatting.’
2. Spreek af met de media dat je altijd bereikbaar bent, zodat ze geen andere stemmen gaan zoeken.
3. Breng een duidelijke boodschap. Geef het virus een naam.
4. Beantwoord de vraag van de dag, welke die ook is.
5. Voorspel de toekomst, om mensen bijvoorbeeld voor te bereiden op komende overlijdens.
6. Wees altijd kalm en beheerst in je uitleg.
7. Speel in op de actualiteit om je boodschap te brengen.
8. In Franstalig België kun je moeilijker het veld bezetten.
9. Achteraf zal iedereen het beter weten en je bekritiseren.
10. Op sociale media maak je als expert minder indruk.

Deze tien geboden werden gedistilleerd uit de presentatie die Marc Van Ranst gaf op 22 januari 2019 in Londen tijdens de conferentie ‘How to join forces in influenza pandemic preparedness.’    

In die zin verdient hij overdadige bewondering; net zoals al wie de perfecte misdaad bedenkt. Verwerpelijk, maar heel intelligent. Maar dat is hier net het merkwaardige: het recept tot manipulatie stond gewoon open en bloot op het internet. De omroepen zijn daar als kinderen ingetuind. Terwijl die geboden uitgerekend door hun openheid ronduit grof zijn.

Dat maakt het falen van de omroepen natuurlijk nog erger. Geen enkele context rechtvaardigt in een moderne democratie dat soort grove – en hier helaas compleet geslaagde - manipulatie. Dat is teveel macht in één hand.

De verdediging typeert VRT en VTM. Bij de VRT is dat altijd een enerzijds-anderzijds: er zijn mensen die vinden dat we te weinig kritisch waren voor de virologen, maar er zijn er ook die zeggen dat we té kritisch zijn. Het zal wel. Maar wat vindt de ombudsman zelf? En wat vinden de hoofdredacteurs? Het vivons heureux, vivons cachés wordt daar stilaan tot kunst verheven. Bij VTM is de reactie wat grofgebekter: Walgrave die de vergelijking maakt met de berichtgeving in Rusland of China is van de pot gerukt. Terwijl de commerciële omroep natuurlijk beter dan wie ook weet hoe belangrijk een overdrijving is in het belang van de duidelijkheid. Walgrave weet dat ook. Het is wat hem betreft een compleet legitiem middel om aandacht te genereren. Walgrave is de échte ombudsman: geen geneuzel, maar een onderbouwd straf statement. Het is vooralsnog wachten op een statement van de VRT-ombudsman waarvan de hoofdredactie zegt dat ze het er niet mee eens is; het zou alvast zijn geloofwaardigheid goed doen.

Maar voorlopig moeten we het dus doen met foute redeneringen. De vergelijking met de oorlog bijvoorbeeld. Stel: er komt een nieuw Vietnam. Zeer zeker moet dat zeer veel aandacht krijgen. Maar wil dat mutatis mutandis zeggen dat we alleen één Amerikaanse generaal gaan spelen, en niet de Vietcong? En de vredesbeweging ook niet? 

Of nog zoiets. Walgrave heeft alleen de journaals bekeken en niet de andere programma’s. Dat is juist: hij heeft, zoals het hoort, zijn terrein afgebakend. En hij heeft gekozen voor het kwantitatief meest relevante. VTMNieuws en VRTJournaal zijn samen goed voor elke dag en derde van alle Vlamingen. De duidingsprogramma’s zijn in termen van aantal kijkers daarmee vergeleken verwaarloosbaar. En het verschil in kritische benadering was al even onbeduidend.

Bovendien waren ook die programma’s de hoogmis van Marc Van Ranst Show. En zijn acolieten mochten natuurlijk ook af en toe iets zeggen. Een mis met veel concelebranten en een hele worp  misdienaars maakt altijd meer indruk. Maar er is natuurlijk maar één paus.

Soms kreeg je trouwens inzicht in de mechanismen.. Toen Isabel Leroux-Roels (UGent) werd gevraagd waarom ze zo zelden op tv kwam, gaf ze een bijzonder relevant antwoord: ik wil wel over mijn vak spreken, maar ze vragen mij meningen, en dus ga ik niet. Jammer voor deze trotse vaccinologe die het Vierde Gebod aan haar laars lapte.

Soms zag je nog een ander, veel minder fraai mechanisme. De Zevende Dag heeft het één keer aangedurfd om een ander geluid te laten horen. Ze zijn er niet goed van geweest. Onmiddellijk werd er wél gecommuniceerd door de hoofdredactie: het zou niet meer gebeuren. Ik kan er echt niets aan doen, maar die kwalijke Chinees-Russische vergelijking van Stefaan Walgrave borrelt nu spontaan bij mij op…

Het fenomeen is trouwens ruimer dan onze omroepen. Op Knack schrijven 25 academici een open brief waarin ze uitgerekend uit naam van de wetenschap ook een ander geluid, een andere benadering ook vragen. Want die monotonie, zeggen ze, is eigenlijk de negatie van wetenschap. Onder die 25 ook een paar bekende namen. Het valt op hoe hard die overal worden doodgezwegen. Walgrave overdrijft niet, vrees ik.

En intussen gaat het spel ongehinderd verder. Woensdag is er overlegcomité. Van Ranst en co, die de overheid adviseren, zijn al volop bezig: er is geen ruimte voor versoepelingen. In Nederland en Duitsland lopen allerlei testen over wat wél zou kunnen; bij ons denkt men erover na, maar de virologen waarschuwen.

Een jongeman valt uit een raam en sterft. Hij vlucht via het raam van een hotelkamer, en valt. De viroloog antwoordt in overeenstemming met zijn politiek ideaal: onfortuinlijk, maar nul compassie. Het doet mij denken aan de VOPO in de DDR als ze iemand neerschoten die probeerde door de Muur te breken. Sorry, maar het moest! Befehl ist Befehl. Of in een nog andere tijd: Führer befehlt, wir folgen.

De politiek én de media zullen Van Ranst blijven volgen. Zeker weten. Tenzij er natuurlijk in Frankrijk iets gebeurt. Minstens een derde van de Franstalige Belgen kijkt alleen naar Franse zenders, en daar is er wél discussie en debat, écht debat. Het gevolg is dat de Fransen mee ons Coronabeleid bepalen.

Maar dat is alleen maar de toepassing van het achtste gebod. Van Ranst krijgt wéér gelijk.