De Transparante Schijn

Volgens de regels van de kunst mag het niet: schrijven over wit, maar beginnen over zwart, waar ook veel voor te zeggen valt. Toch doe ik het. En niet alleen omdat de regels van de kunst in postmoderne tijden er niet zoveel meer toe doen: wie schrijft is belangrijker geworden dan wat er staat. Hier gaan we.

Een wereld zonder geheimen is als een wereld waarin iedereen altijd de waarheid spreekt: onleefbaar. Idem als de transparantie over het overheidsoptreden totaal is: dat ontaardt in anarchie en vooral cynisme. Ik kan hieraan vanuit mijn vorig leven toevoegen: bij totale transparantie vallen er zelfs doden. Een democratie heeft een Geheime Dienst nodig.

Maar dan nog blijf ik erbij: transparantie is het sleutelwoord van de 21ste eeuw. Het is de hedendaagse variant van ‘alle macht gaat uit van de natie’. En op dat punt is er nog heel veel werk.

Transparantie leidt immers tot soberheid. Merkwaardig is dat klassieke media daarbij vooral op de kleine cijfertjes letten, en niet op de grote. De parochiale benadering zeg maar. Als de buurman honderd euro meer krijgt, wekt dat – zeker als hij van ver of dichtbij iets met politiek te maken heeft – duizend keer meer verontwaardiging dan wanneer geïnstitutionaliseerde (bij ons meestal verzuilde) systemen honderden miljoenen versluizen. Mega-ondernemingen die vaak rechter en partij zijn. Maar als ze niet al te onvoorzichtig beleggen, hoeven ze zich nergens om te bekreunen.

Drie jaar terug besloot het Rekenhof dat de door de regering gevraagde doorlichting van de mutualiteiten niet kon. Omdat de financiële stromen te ingewikkeld zijn, en ook omdat het Hof op essentiële vragen van de ziekenfondsen geen antwoord had gekregen, maar wel was overstelpt door een gigantische hoeveelheid documenten. Dat heeft nauwelijks media-aandacht gekregen.

Het is overigens een bekende truc: de vis verdrinken. Toen er commotie was over de bouw van de Gentse Ghelamco-arena, toonde burgemeester Termont een paar honderd dikke mappen vol documenten, alles samen 140.000 bladzijden. Hij probeerde ernstig en bezorgd te kijken, en zei dat hij voor volledige transparantie stond. Het probleem was opgelost.

De oefeningen in transparantie liggen nochtans voor het grijpen. Zo hebben we met zijn allen zeer veel geld gestoken in de strijd tegen het coronavirus. Professor Matthijs (UGent) zegt dat we daar nog een generatie lang voor gaan betalen.  Zou het de democratie niet vooruithelpen als we ook eens konden weten wie aan die crisis heeft verdiend? En of dat fair is verlopen?  Of menigeen ook hier niet alle functies tegelijk bekleedt: rechter, adviseur, expert en partij, een Zwitsers zakmes van een mens. 

Ik lees maar wat ik lees. Ik lees in de Franstalige Artsenkrant over mijn vriend de Grootviroloog. ‘Par un tour de passe-passe dont la Flandre a le secret, il obtient en début de pandémie que son laboratoire à l’UZ Leuven (il en est le chef de service) obtienne le monopole des tests’. Rond dezelfde tijd – ik lees maar verder - ontstaan er capaciteitsproblemen: er kan niet genoeg worden getest. Professor Goosens (UA) pleit daarop voor meer labo’s. Maar de Grootviroloog zegt dat dat geen zin heeft, want, zegt hij, er zijn wereldwijd te weinig reagentia. Goossens antwoordt dat hij die met bakken in Antwerpen heeft staan. Ik lees voorts in Le Journal du Médecin (10 september 2020) dat het Leuvense labo een bijkomend toestel koopt om het aantal testen te verdubbelen.

Is dat geen interessante oefening in transparantie? Of is dat heiligschennis, en doen we aan transparantie voor zo ver het systeem niet bedreigd wordt? Terwijl ik – laat dat duidelijk zijn! – een kop in de stijl van ‘Viroloog verdient de kosten van auto met chauffeur vele malen terug’ verwerpelijk zou vinden. Want dat is weer die dorpse benadering waar onze makelaars in verontwaardiging zo bedreven in zijn. Het gaat niet over de Grootviroloog; het gaat over ons. En over de verkozen vrouwen en mannen van wie we goed bestuur verwachten.

Maar het allerergste in dezen zijn degenen die de transparante schijn willen redden. Het vervult mij niet met vreugde, maar de werkelijkheid verplicht mij te zeggen dat de Vlamingen de Franstaligen op dat punt zwaar overklassen. In talloze domeinen is het in Brussel en Wallonië gewoon de minister – dus de politiek – die kiest/beslist. In Vlaanderen laat men dat over aan wat de ene keer onafhankelijken wordt genoemd, een andere keer is er sprake van objectivering. Nog erger? Headhunters. Die kosten u en mij een bom geld, en dat terwijl ze – voorbeelden op eenvoudig verzoek – volslagen nutteloos zijn.

Recent is de Vlaamse Regering nog een stap verder gegaan. In de Raad van Bestuur van de openbare omroep – naast het onderwijs de enige overheidsinstelling waarmee de Vlamingen vrijwel dagelijks te maken hebben – komen er ook onafhankelijke leden die notabene moeten zorgen voor ‘meer discretie’.

Ik herinner mij niet dat het belang van de omroep in de voorbije jaren is geschaad door leden van de Raad van Bestuur. Ook niet via lekken in de media. En mochten die er al geweest zijn, dan weet ik echt niet welke informatie de Vlaamse belastingbetaler had moeten worden verzwegen. Want dat is de regel: journalisten gebruiken lekken tot nut van het algemeen. Niet om het (vaak ook aantoonbare) belang van hem/haar die lekt te dienen.

Zeker niet in het geval van een omroep die in vergelijking met de buurlanden zo transparant is als baksteen. En zich – met instemming van de politiek – beroept op concurrentie en privacy. Alsof die in Nederland of Groot-Brittannië niet bestaan.

De Vlaamse Regering gaat daarmee trouwens ook in tegen het oordeel van de Raad van State. Privacy, concurrentie, zei de Raad tegen iemand die het gebrek aan transparantie had aangeklaagd, dat bestaat, maar dat legitimeert geen duistere hoeken. De omroep heeft intussen – op geheel Vlaamse wijze: de ene dienst is de andere waard – de klager in dienst genomen. Iedereen content.

U toch ook?

Doorbraak, 31 augustus 2021


Eerder

Leve de werkelijkheid

Het was een opvallend moment. Geert Wilders in debat met Rob Jetten, boegbeeld van het links-liberale D66. Wilders heeft nagetrokken dat Jetten, minister van Klimaat in het demissionaire kabinet Ru...

Lees het hele artikel

Nieuw Sociaal Contract

Ik heb het vele keren gedaan voor de VRT: verkiezingsprogramma’s maken. Het eerste was de vinger op de zere plek leggen, proberen te bepalen waar de verkiezingen over gingen. Wanneer je dat doorhad...

Lees het hele artikel

Een uphill battle

Het is zo ver: Doorbraak zit al een kleine week in een nieuw jasje. Er is een vaste ploeg die beslagen op het ijs staat, er zijn ook nieuwe mensen die voor Doorbraak schrijven. Het is tijd voor de ...

Lees het hele artikel

Raar, en het doet zeer

Ik kreeg het van jongs af aan ingelepeld. Toen ik nog maar nauwelijks kon lezen zag ik het in verschillende talen op de toren staan: Nooit meer oorlog. Het is lange jaren meegegaan. Het werd een L...

Lees het hele artikel