Frederik Delaplace heeft op zijn eerste VRT-dag een aantal keren dezelfde vraag moeten beantwoorden: of de VRT wel genoeg geld kreeg? Vraag waarop een verstandig antwoord kwam: eerst het verhaal, dan de centen. En niet omgekeerd, voegde Delaplace eraan toe. Die omkering is nochtans sinds Tony Mary en tot en met Paul Lembrechts de rode draad in onze publieke omroep. Vandaar trouwens ook die weerkerende vraag van verschillende journalisten.

Op zich overigens een merkwaardige vraag als je er rekening mee houdt dat de VRT tegelijk over het gebruik van de centen bijzonder discreet is. Eén keer de buit binnen moeten de sponsors (alle Vlamingen) plots rekening houden met privacy en concurrentiegevoeligheid. En dus weten hoeveel – ik zeg maar wat – de directeur IT, Kobe Ilsen, Ruth Joos of Tim Pauwels verdienen, daar heeft u GEEN zaken mee.

Dat is in West-Europa zeer uitzonderlijk. Wie betaald wordt met belastinggeld moet transparant zijn. Punt. Vlaanderen staat hier op het niveau van de politieke cultuur van Polen, Roemenië of van Griekenland van voor het failliet. In het Vlaams Parlement noteer je daarover af en toe wat besmuikt gemor, maar verder gaat het nooit. Wat merkwaardig is: federale instituties als – hou u vast – de NMBS, Bepost of Proximus zijn een stuk transparanter dan de VRT. Vlaanderen doet het op dat punt dus wel zelf, maar beslist niet beter. En, (grapje tussendoor): nee, Gwendolyn, de VRT moet niet geherfederaliseerd worden…

Oh ja, we weten hoeveel Delaplace gaat verdienen, en voor het directiecollege krijgen we helaas alleen een globaal bedrag, maar all the rest is silence. Delaplace krijgt afgerond een kwart miljoen euro bruto. Zoveel als de minister-president. Inclusief bonussen, staat er (soms). Tiens, hoe zit dat? Bonussen? Hoe krijg je die? Hoeveel is dat? Wie krijgt die nog? En heeft bijvoorbeeld Paul Lembrechts alle bonussen gekregen? Of kreeg hij minder? En waarom?

Dat doen ze dus in onze buurlanden anders. In Nederland – waar de grote omroepbaas het met 25% minder moet doen – is dat geregeld. Een verplichting opgelegd door de regering. Niet alleen de top van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) geeft daar openheid van zaken. De beter betaalde schermgezichten ook…

De moeder van alle omroepen is de BBC. Die wijst ook hier de weg, al hoop ik dat we uit die ervaring leren, en het jarenlang parcours van de Britten inkorten tot een paar maanden. Nu dus.

De eerste Britse les is dat er dwang nodig is. De omroep zelf vindt van de politiek – zeer terecht! – dat die transparant moet zijn, maar vindt dat niet als het over de openbare omroep zelf gaat. Terwijl beide natuurlijk even openbaar zijn.

Het is in dat verband opvallend dat met name linkse partijen in het Vlaams Parlement het meest terughoudend zijn. Men waarschuwt voor commotie (!!) in de omroep. Of men stelt voor – tsjeefsgewijs – dat openheid van zaken wordt beperkt tot de parlementsleden die de gegevens wel mogen inkijken, maar niet kopiëren (!!)

De tweede Britse les is dat transparantie tot correctie leidt. Toen in 2009 de BBC uitleg gaf over haar managers, bleek een kleine helft meer te verdienen dan de Eerste Minister. Men vond dat nogal veel, in alle betekenissen. Bleek trouwens ook dat er daar bovenop nogal royaal werd omgesprongen met kostennota’s. Zoals bij ons Tony Mary, waarvan – helaas alleen maar achteraf - is gebleken dat die, laat ons zeggen, een zeer gezonde appetijt had.

Bij de BBC bleek dat bijvoorbeeld de baas van Radio One op kosten van de omroep klimmateriaal had gekocht. En de CEO had meerdere keren parkeergeld ten bedrage van 0,7 euro aangerekend, ook al verdiende die toen 3,5 keer meer dan Gordon Brown, toen Eerste Minister. Commentatoren noemden dat ‘beledigend voor het publiek’, en daar is misschien wel iets van aan…

Maar er is nog. Uit de lijst van de 107 managers bleek ook dat meerdere keren twee-drie-vier mensen eigenlijk hetzelfde deden. En er waren er ook die een takenpakket hadden waarbij werkelijk niemand zich ook maar iets kon voorstellen.

Ik denk dat dat alleen al bij de VRT bijzonder nuttig kan zijn. Ik verwijs naar wat ik eerder schreef op Doorbraak: bij de Vlaamse openbare omroep is er niet alleen nood aan een kerntakendebat, maar er moet ook nog eens gekeken worden wie wat doet. Men kan zich daar troosten met de gedachte dat het bij de BBC krek hetzelfde was. Al is het daar dus wel gestopt. Meer zelfs: in 2009 kwam de BBC-top. In 2017 ook 96 BBC-gezichten.

Ook dat gaf een schok én een correctie. Ook omdat de grote baas het ongeluk had vooraf communicatietips te verspreiden om te reageren op kritiek, en die lekten natuurlijk uit. En helaas had hij zelf zijn tips niet gelezen: hij zei dat de vergoeding van de schermgezichten het laatste jaar wat gedaald was (!!!). Maar nog erger: uit de lijst bleek dat de best betaalde man 2,5 miljoen euro verdiende; de best betaalde vrouw een dik half miljoen. De best betaalde man verdiende dus bijna vijf keer meer. Tja..   

Het zou overigens een mooie entree dans le monde zijn voor de mediaminister. Wie weet of er bij de VRT een gelijkaardig glazen plafond bestaat? En het moet voor de minister een al met al makkelijke oefening worden: de VRT zelf zegt immers dat ze qua verloning van geen kanten kan worden vergeleken met de Nederlandse of Britse omroep. Ik lees bijvoorbeeld uit de mond van Kobe Ilsen dat er ‘bij ons geen absurde bedragen’ worden gegeven. Wat houdt er ons dan tegen?

Toch is Ilsen tegen openheid. Omdat, zegt hij, de publieke opinie vindt dat voor wie met belastinggeld wordt betaald, elke euro er een teveel is. Zou kunnen – elke (ex)-politicus kan zich daar iets bij voorstellen – maar de politiek geeft wel openheid van zaken. Waarom zou dat voor de omroep anders zijn? In datzelfde interview zegt Ilsen dat het grote geld bij de commerciële omroepen zit. Ik weet niet of dat waar is.

Overigens vond niemand minder dan de Raad van State dat de VRT geen enkel overtuigend argument had om die transparantie te weigeren: privacy, concurrentie, ze bestaan, maar dat is voor de Raad een onvoldoende motief om in het Huis van Vertrouwen duistere hoeken te organiseren.

Maar zelfs dat was voor het Vlaams Parlement niet echt een reden om wakker te worden. En de VRT zelf al zeker niet. De mens die dat bij de Raad van State had aanhangig gemaakt is intussen werknemer van de omroep. De VRT heeft de domme gewoonte critici te negeren en te verbannen, maar als ze echt gaan bijten, is er altijd de noodrem: je neemt die in dienst. En in Vlaanderen mag dat, kan dat…

Want er kan hier veel. Het volstaat bijvoorbeeld dat de verkeerde partij een probleem signaleert, om dat probleem als onbestaand te klasseren. Het Vlaams Belang heeft recent het vergoedingssysteem aangeklaagd voor politieke studiogasten in niet-nieuwsdienstprogramma’s. Een waanzinnig systeem, waarbij bleek dat zelfs geleerde mensen niet konden vermoeden dat zoiets bestond.

Er zijn trouwens aanwijzingen dat ook daaraan af en toe een draaitje wordt gegeven: sommige mensen worden ook bij de Nieuwsdienst opgevoerd zonder vermelding van hun politieke bezigheid. Alsof ze toen ik parlementslid was onder mijn naam zouden zetten: Siegfried Bracke – germanist. Dat gebeurt.

Ik zag het enige tijd geleden met Goedele Liekens in Vandaag, nochtans een programma van de Nieuwsdienst. Dat Goedele (een overigens uitstekend) Kamerlid is van de OpenVLD werd niet gemeld; ze zat er als seksuoloog. Bon. Tot het ineens over de politiek gaat, en talkshowhost Danira Boukhriss opmerkt dat al die parlementairen volle pot betaald worden om toch niet al teveel te doen. Goedele vindt dat overdreven, en zegt dat ook. Waarop Danira Goedele vraagt hoeveel ze verdient. En Goedele in haar onnavolgbare stijl antwoordt: ‘Veel minder als gij.’ Het was het einde van het gesprek…  

Transparantie is het sleutelwoord van de 21ste eeuw. Die mag ook bij de VRT gaan beginnen.