De bijbel is het mooiste geschenk dat God aan de mensen ooit heeft gegeven, zei Lincoln. Het is de rots waarop de natie rust, zei zijn voorganger Jackson. En Joe Biden en Kamela Harris legden eergisteren de eed af met de hand op de Schrift. Bij Biden was dat de familiebijbel, meer dan 120 jaar oud. Bij Harris de persoonlijke bijbel van een van haar beroemde voorgangers als procureur-generaal.

De Amerikanen hebben dus iets met de bijbel. Elk jaar kopen ze maar liefst 20 miljoen nieuwe bijbels. In de modale Amerikaanse woning zijn er gemiddeld vier. Anders dan in Europa is God daar alom aanwezig. Vóór de eedaflegging zijn Biden en Harris ter kerke gegaan.

Dat is des te merkwaardiger omdat het begin van de Amerikaanse natie niet alleen in de tijd samenvalt met de Europese Verlichting. De Declaration of Independence is, na de eerste zinnen over de afscheiding, een prachtige her-taling van het liberté, égalité et fraternité. We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness.

Ook die onvervreemdbare rechten komen aan de andere kant van de oceaan dus van God. Dat is hét verschil met de Europese versie. Waar kinderen toen wel werden gedoopt maar dan wel In de Naam van de Vrijheid, de Gelijkheid en de Broederlijkheid. En waar Diderot schreef dat de mens pas helemaal vrij zal zijn als de laatste monarch zal zijn gewurgd met de darmen van de laatste priester.

Dat verschil is er nog altijd. 92% van de Amerikanen gelooft in het bestaan van (een) God. 70 % is daar absoluut zeker van. Meer dan de helft bidt elke dag minstens één keer. Twee op drie geloven dat de bijbel Gods woord is. Drie op vier geloven in een leven na de dood. In Frankrijk, la fille aînée de l’église, heeft de christelijke religie voor 90 % van de mensen totaal geen betekenis, laat staan directe impact op hun leven.

De Amerikaanse (in Europese ogen indrukwekkende) cijfers zijn tegelijk een beetje misleidend. Ondanks de uitgebreide religieuze praktijk – er zijn in de VS behoorlijk wat kerken 24 uur op 24 open; en je kan er ook terecht voor de meest diverse dienstverlening – is de kennis over God en godsdienst eerder beperkt. Niet eens de helft kent de naam van het eerste bijbelboek, maar een kwart weet wat er met Pasen wordt gevierd. En – heel geestig – 12 % denkt dat Noah gehuwd was met Jeanne d’Arc (ark, heeft u hem?).

Terzijde. Alleen in de islam – en dat is anders dan wat de meeste mensen denken - is de religieuze kennis nóg beperkter. Veel moslims kennen wel behoorlijk wat Koranverzen uit het hoofd (koran betekent trouwens opzeggen, reciteren), en een hafiz is iemand die de hele koran van buiten kent; in Iran krijgt je dan automatisch een universitair diploma. Maar dan nog is er een probleem: de koran is door Mohammed gedicteerd – hij kon zelf niet schrijven – maar wel in de taal van zijn tijd. Het is alsof wij stukken tekst reciteren uit Hadewijch of uit Van den Vos Reynaerde: we kunnen dat wel memoriseren, maar of we dat ook begrijpen, is zeer de vraag.

Maar kennis is één ding; impact is totaal iets anders. Bij moslims én Amerikanen. Een atheïst als president van de VS is totaal ondenkbaar. Obama was het kind van ouders die – heel zeldzaam in Amerika – beiden hun geloof kwijt waren, maar in zijn twee autobiografieën beschrijft ook hij hoe hij bekeerd is. ‘I felt God’s spirit beckoning me. I submitted myself to His will, and dedicated myself to discovering His truth’. Hoewel hij het misschien meent, moést hij dat ook zeggen om president te worden. Van alle presidenten zijn er dergelijke uitspraken te vinden. Bush noemde Jezus als zijn belangrijkste filosofische inspiratiebron. Je vindt met het grootste gemak dat soort zinnen ook bij Biden en Harris. 

In Europa vinden we dat raar. Onwetenschappelijk ook. Freud vond dat geloof alleen kon bij onrijpe persoonlijkheden. En het klopt dat in de moslimwereld de eeuwenlange impact van een strikte interpretatie van de islam onmiskenbaar geleid heeft tot intellectuele en economische achterstand. In Amerika niet; daar is er geen enkele wrijving tussen moderniteit en religie.

Toen ik nog maar pas in het parlement zat, zat ik in een werkgroep die de salarissen van de bedienaren van de erediensten onder de loep nam. Bij ons is die, zoals bekend, ten laste van de staat. Ik had het daarover had met een Amerikaanse vriend en hij viel van zijn stoel toen hij hoorde dat priesters en consorten bij ons eigenlijk een soort ambtenaren waren. ‘Dat is aan jullie religieuze beleving ook te zien,’ zei hij. Dat religies volstrekt niets moesten doen om de mensen aan hun kant te krijgen, vond hij onvoorstelbaar.  

Maar er is ook een ommekant. Amerikanen zijn veel meer dan Europeanen kwetsbaar. Hun samenleving is, ook vanwege haar geschiedenis, veel minder beschermend. Ze zijn daarmee wel de machtigste natie van de wereld geworden. Maar het zou best kunnen, heb ik al vaker gedacht, dat de religie hen de zekerheid biedt die de onzekerheid van hun bestaan moet compenseren.  

Tegelijk is met die religie én een sociaal leven én sociale hulp verbonden. En misschien nog het belangrijkste van al, ondanks de gigantische religieuze variaties: een gemeenschappelijk verhaal dat verbindt.   Nee, Bidens bijbel, het heeft wel wat.  

Doorbraak, 22 januari 2021