Toen ik begin jaren tachtig als journalist bij de openbare omroep begon, werd het ons ettelijke keren diets gemaakt: een journalist stelt, als daar ook maar enige aanleiding of reden voor is, over alles vragen. Er waren twee uitzonderingen. Je moest geen onnozele vragen stellen over behoorlijk evidente dingen: leven we nu op een platte schijf of op een bol? Én – voor sommigen al een stuk minder evident – ons uitgangspunt moest zijn dat de democratie een superieure staatsvorm was. (Dat hadden ze toen bij de BRT gekopieerd uit de statuten van de BBC.) Maar voor de rest: ogen en oren open, de open geest, twijfel als grondhouding, ook kijken naar de andere kant van de medaille.

Ik moet toegeven dat dat in de praktijk toen tamelijk eenzijdig werd ingevuld; ‘68 was nog niet zo lang voorbij. Het establishment, de bestaande orde, het militair-industrieel complex, de rechtse BRT-baas Paul Vandenbussche, we waren daar allemaal tegen. Als het over links ging, was onze kritische zin veel minder uitgesproken.

En meer dan eens viel die praktijk te reduceren tot een (te) simpel spelletje tussen de bazen en de redactie. Met soms trouwens hilarische vergissingen als gevolg. Zo bleek eind jaren zeventig een van de geslaagden voor het BRT-examen – toen alom in Vlaanderen bekend als buitengewoon moeilijk – Geert Van Istendael te zijn, de zoon van een christelijk vakbondsleider. Hij werd – en dat was zeer uitzonderlijk - vrijwel meteen Wetstraatjournalist: op de politieke redactie kon men een CVP’er goed gebruiken, moet men hebben gedacht. Dit bleek een kleine vergissing: hij was helemaal geen christendemocraat!

Van Istendael deed gewoon zijn werk. Hij bleek voor geen enkele kar te spannen, ook niet voor de linkse. In zijn Bekentenissen van een reactionair – ik leen vandaag zijn titel – bleek hij tegelijk behoorlijk behoudsgezind. Een man, zeg maar, met echte kritische zin.

Het is wat ik vandaag zo vaak mis. Het verklaart het succes van de sociale media. Als ik als Gentenaar lees over de geplande grote gascentrale, dan mis ik in de gewone media wat ik op de sociale media wél vind. De illustratie hierboven bijvoorbeeld. In één tweet… Gewoon het geheugen laten werken.    

Het verklaart het relatieve succes van een alternatief journalistiek circuit; het is waarom Doorbraak is wat het is: je leest er eens iets anders. Het zorgt er ook voor dat er op Doorbraak elke week een lijvig stuk kan verschijnen met vragen die in de voorbije week niet werden gesteld.

De indruk is dat onze media als konijnen naar dezelfde lichtbak rennen. Het is bekend dat die dieren zich daar weinig of geen vragen bij stellen. Van enige herinnering aan slecht afgelopen ervaringen met lichtbakken is geen sprake. Het is licht versus donker, zwart-wit.

Laat ik concreet zijn. In de afdeling ‘En er is ook nog goed nieuws’ laat men ons weten dat een aantal ondernemers in de zomervakantie les gaan geven. Om de Corona-leerachterstand goed te maken. En er wordt ons gemeld welke bekende namen alvast hun medewerking hebben toegezegd.

Dat dat hooguit over een paar honderd middelbare scholieren gaat, blijkt niet het vermelden waard. Dat dat eigenlijk wil zeggen dat die bedrijfsleiders het teken geven dat er een écht probleem is waaraan iets moet worden gedaan, blijkt nauwelijks van tel. Dat er daarnaast nog ook het gewone onderwijs is, draaiend op vele miljarden gemeenschapsgeld, maar dat werkeloos toeziet en het verworven recht van de twee maand lange zomervakantie kennelijk laat primeren, ook dat is nauwelijks het melden waard. Het is goed nieuws.

Ook de verslaggeving over het mislukte loonakkoord wordt versmald tot A is voor en B is tegen. Terwijl de echte discussie over een model gaat dat tegen zijn limieten aanloopt. Een model waarin de economische succesverhalen als gevolg van de totale slijtage vooral te vinden zijn buiten het systeem: ‘start ups’, kleine ondernemingen die overigens in geen tijd zo groot worden dat ze finaal ook buiten dat systeem kunnen blijven. Omdat ze bijvoorbeeld gewoon verhuizen naar het buitenland.

Het is – geheel terzijde – wat ook te zien was op de oude BRT. De omroep is in de jaren negentig van de ondergang gered door bedrijfjes à la Woestijnvis die (zelfs in de kantoren van de omroep!) naast en buiten het overgereguleerde systeem mochten opereren. Ook dat was het einde van een model. Gelukkig waren er toen bazen die dat in de gaten hadden.  

Als iemand van de vakbond over het mislukte loonakkoord zegt ‘Hadden ze ons nu eens de kans gegeven om over opslag per sector te onderhandelen!’, dan is er niemand die opmerkt dat dat uitgerekend is waar de bonden zich altijd hebben tegen verzet. Onderhandelen per sector was breken met de solidariteit binnen de werkende klasse. Het was voor iedereen of voor niemand.

Idem met het blokkeren van de dividenden. Ook dat wordt versimpeld: geen opslag, geen dividend. Dat + 3,2 % (dwz 0,4 % bovenop de 2,8 % indexering) exact ook de gemiddelde groei is van de dividenden van de Bel 20-bedrijven, het verdient nauwelijks aandacht. Dat er in die dividenden overigens grote verschillen zijn, ook daar zwijgen we over. Dat bierproducenten zwaar in de problemen zitten door de sluiting van de horeca, het zal niemand verwonderen. Dat de grootste bierfabriek (AB Inbev) gewoon géén dividend heeft uitgekeerd, we zwijgen erover.

Journalisten moeten niet alleen vertellen wat er gebeurt, maar ook wat er eigenlijk gebeurt, want, zei men mij in die vroege jaren tachtig van mijn ontgroening, wat er eigenlijk gebeurt wil men altijd verborgen houden. Ik blijf dat een interessant uitgangspunt vinden. Helaas doen nogal wat media ijverig mee aan die verhullingsoperatie. Mag ik dat jammer blijven vinden? Of is dat reactionair?

Post Scriptum.

Ik had dit nog maar net klaar of ik verneem dat MR-voorzitter Bouchez zijn schoonzus heeft benoemd als voorzitter van de Nationale Loterij. Wouter Verschelden schrijft dat Le Vif dat als eerste heeft bekendgemaakt, maar dat de Wetstraatpers dat al dagen wist. Tja.. Dat is dus net wat ik bedoel. Want wat Verschelden signaleert zegt minstens zoveel over onze Wetstraatpers als over Georges-Louis Bouchez.

Doorbraak, 04 mei 2021